Soepschildpad delft eigen zeemansgraf door invasie van vreemd zeegras

Een zeegrassoort uit de Rode Zee overwoekert de inheemse zeegrassoorten in het Caribisch gebied waarvan de groene zeeschildpad leeft. De iconische ‘soepschildpadden’ zien hun graasgebieden afnemen, want in het vreemde zeegras hebben zij weinig trek. Wageningse onderzoekers en collega’s van andere kennisinstellingen ontdekten hoe de grote onderwatergrazers met hun eetgedrag hun eigen zeemansgraf lijken te delven. In het Journal of Ecology van deze week doen zij verslag

Sinds de opening van het Suez-Kanaal in 1892 kan het tot dan toe geïsoleerde zeegras uit de Rode Zee, Halophila stipulacea, de Middellandse Zee binnenkomen. Dat gaf geen problemen met de bestaande populaties zeegras in die contreien. Het exotische  Zeegras bereikte echter via de scheepvaart in 2002 ook het oostelijke Caribisch gebied, waar de vreemdeling dominant blijkt te zijn over het oorspronkelijke zeegras, het inheemse Thalassia testudinum. Daar vormt de gebiedsvreemde soort uitgestrekte weiden op de zeebodem.

In dezelfde tropische wateren zwemt de groene zeeschildpad, Chelonia mydas. In gracieuze bewegingen begraast hij al miljoenen jaren de weidse velden met inheemse zeegrassoorten. De grote grazer foerageert vooral in de diepere delen van de zeegrasweides. Maar vanaf 2002 ging dat veranderen. In dat jaar doet de exoot uit de Rode Zee zijn intree. Het vreemdsoortige zeegras breidt zich snel uit over de oostelijke Caraïben en vormt dichte weiden in foerageergebieden van de groene schildpadden.

In 2010 belandt de nieuwe soort in Lac Bay bij het eiland Bonaire, Caribisch Nederland, waar Marjolijn Christianen en Lisa Becking van Wageningen University & Research en Per Palsbøll van de Rijksuniversiteit Groningen een studie opzet, gefinanciers door NWO en het ministerie van EZ (nu: LNV).  Zij willen de rol van zeeschildpadden bij de verbreiding van de exotische zeegrassoort in kaart bengen. Het team, verder versterkt door collega’s van de Universiteit van Amsterdam, Sea Turtle Conservation Bonaire, STINAPA Bonaire en Wageningen Marine Research wil onderzoeken hoe grote grazers in aquatische systemen de uitbreiding van exotische plantensoorten beïnvloeden.

Het team doet veldwaarnemingen, experimenten in onderwaterkooien, en verzamelt satellietbeelden van de graasgebieden van de laatste veertig jaar om de omvang en grenzen van de zeegrasvelden te vergelijken met de nieuwe toestand. In een timelaps van die satellietbeelden zien zij hoe het onderwaterterrein waarop de zeeschildpadden grazen langzaam toeneemt met 72 procent (tot 65 hectare). De scherpe grens tussen begraasde en onbegraasde zeegrasvelden beweegt zich in de richting van ondiepere gebieden met inheemse zeegrassoorten die eerder (1970-2010) nog onbegraasd waren.

Marjolijn Christianen en haar collega’s rustten de groene schildpadden ook uit met GPS-zenders, zodat ze hun eettraject onder water kunnen volgen. Deze waarnemingen bevestigen het idee dat de schildpadden een hoge mate van plaatstrouwheid hebben aan de nieuw begraasde gebieden, wat bevestigt dat de verandering in het onderwaterlandschap werd gedreven door de zeeschildpadden. Het onderzoekteam deed ook experimenten met de voedselvoorkeur van de zeeschildpadden, want stel dat de invasieve soort net zo smakelijk is als de oude vertrouwde kost, dan zou de invasie minder gevolgen kunnen hebben. Maar uit laboratoriummetingen van de voedingswaarde blijkt dat het exotische zeegras wel 2,5 keer minder voedzaam is voor de zeeschildpad. Sterker, de groene zeeschildpad trekt zijn neus op voor het nieuwe eten. In voedselvoorkeurexperimenten (door de onderzoekers cafetaria-experimenten gedoopd) nuttigden ze de nieuwe zeegrassoort slechts één op de tien keer tegenover negen op tien voor hun traditionele zeegrasmaaltijd.

Maar nog vervelender is dat de onderzoekers zagen dat het exotisch zeegras zich sneller uitbreidt in begraasde gebieden in vergelijking met onbegraasde gebieden. Uiteindelijk, in zes jaar, van 2011-2017, onderging H. stipulacea een uitbreiding van zes tot twintig procent van de vaste monitoringslocaties. In dezelfde periode daalde de bedekking van het inheemse zeegras Thalassia testudinum met 33 procent.

“Deze resultaten leveren het eerste bewijs van grootschalige vervanging van inheemse zeegrassen door snel uitbreidend exotisch H. stipulacea in het Caribisch gebied en voegen een mechanistische verklaring voor deze invasiviteit toe,” zegt Marjolijn Christianen. “Dit werk laat zien hoe grote herbivoren een belangrijke maar tot nog toe niet-erkende rol spelen in de uitbreiding van exotische plantensoorten in aquatische ecosystemen.”


Is er dan niets aan te doen? Volgens de onderzoekers zou het helpen als de zeegebieden minder worden vervuild door rioleringswater of baggerwerkzaamheden die de vitaliteit van de oude zeegrasvelden verminderen. “We zien dat de zeeschildpadden met hun begrazing de uitbreiding van invasieve zeegras uit de Rode Zee faciliteren. Wil je deze charismatische grazers beschermen moet je de stressfactoren op het hele ecosysteem verminderen, dus waterzuivering invoeren en iets doen aan factoren die troebel water opleveren in zeegrasvelden. Voor de droge Caribische eilanden zou dit  deels worden aangepakt door het tegengaan van overbegrazing door geiten op de eilanden die alles kaalvreten en zo de erosie versterken.