De paalworm: vijand van houten havenfundamenten

Door klimaatverandering kan zout zeewater verder het land binnendringen. Dat vergroot het leefgebied van de paalworm, die houten havenfundamenten en kades kan verwoesten. Peter Paalvast promoveert op 17 april aan de Radboud Universiteit op het borende schelpdier.
In zijn zoektocht naar een veilig holletje brengt de paalworm schade toe aan de houten fundamenten van havenkades. Peter Paalvast onderzocht het dier - dat overigens een mossel is en geen worm - in opdracht van het Rotterdamse havenbedrijf. Hij concludeert dat de paalworm met de dreigende klimaatverandering voor steeds grotere problemen kan gaan zorgen. In 1730 werd de mossel voor het eerst in Nederland gesignaleerd. Drie jaar later moesten de houten beschoeiingen van alle Nederlandse zeedijken vervangen worden. ‘Zo snel kan het gaan’, aldus Peter Paalvast. ‘In ongeveer zes weken kan de paalworm een heel fundament kapot vreten.’
In Nederland is de paalworm op dit moment onder controle. Doordat het beestje in zout water leeft, lopen landinwaarts gelegen havens zoals de Waalhaven bij Rotterdam tot nu toe weinig gevaar. Dat kan door de klimaatsverandering anders worden: als de gemiddelde temperatuur een paar graden stijgt en daardoor de afvoer van de grote rivieren sterk vermindert, kan het water in de havens verzilten. Zo kan de paalworm verder het land binnen dringen. ‘In plaats van eens in de vijftig jaar zou de mossel dan tot wel eens in de drie jaar voor langere perioden voor grote problemen kunnen zorgen’, aldus Paalvast.
Tegengaan van de paalworm is lastig. ‘Vroeger werd het hout van de fundamenten geïmpregneerd met chemicaliën zoals creosoot, maar dat is nu niet meer toegestaan. En juist het vuren- en eikenhout waarop de kademuren van de stroomopwaarts gelegen havens staan, is geliefd bij de paalworm. Het vervangen van hout met steen is dus van belang voor binnenlandse havens.’ Die kennis is toepasbaar in havens wereldwijd. In de toekomst willen Paalvast en collega-onderzoekers van het aan de Radboud Universiteit gelieerde Expertisecentrum Exoten de paalworm in nog meer detail bestuderen. ‘Door meer te weten over het leef- en eetpatroon van deze boormossel, kunnen we nieuwe oplossingen verzinnen om hem tegen te gaan’, aldus Gerard van der Velde, een van de promotoren van Paalvast.
Naast de paalworm richtte Paalvast zijn aandacht ook op de ecologie in het havengebied. Hij ontwikkelde een manier om het onderwaterleven dat wordt aangetast door veelvuldig baggeren en andere havenactiviteiten, te verbeteren. Hij hing ‘hularokjes’ gemaakt van touw op aan havenpalen. Daarop vestigden zich mosselen en andere vormen van onderwaterleven die slib opvangen, het water filteren en zo de biomassa verhogen en de waterkwaliteit verbeteren.