Zijn koraalriffen nog te redden?

Vervuiling, klimaatverandering en overbevissing bedreigen tropische koraalriffen. We moeten accepteren dat toekomstige koraalriffen anders zullen zijn dan historische en ons focussen op het behoud van essentiële functies in plaats van soorten. Dit is alleen mogelijk als we de samenhang van het totale sociaal-ecologische systeem in ogenschouw nemen, zo argumenteert een internationaal onderzoeksteam met Wageningse onderzoekers in Nature van deze week. Zij doen een oproep aan de wetenschap, overheden en beheersinstanties om zich hiervoor in te spannen.

In hun reviewartikel ‘Coral reefs in the Anthropocene’ in Nature schetsen de Australische, Amerikaanse en Wageningse onderzoekers de onzekere toekomst van tropisch rif, zoals het Grote Barrièrerif bij Australië. De wetenschappers signaleren dat de riffen zoals we die kennen snel veranderen, omdat ze de gecombineerde gevolgen van opwarming, overbevissing en vervuiling niet aankunnen.

“Het is verontrustend”, zegt Ingrid van Leemput van de leerstoelgroep Aquatische ecologie en waterkwaliteitsbeheer die aan het onderzoek meewerkte. “We zijn eigenlijk al een stap te ver, er is al veel schade, zoals verbleking van riffen en we weten nu ook dat we die niet allemaal meer terugkrijgen. Daarmee verliezen we veel biodiversiteit en tegelijk een aantal zogenoemde ecosysteemdiensten voor miljoenen mensen, vooral in de ontwikkelingslanden.” Ecosysteemdiensten zijn producten, zoals vis en schelpdieren, of diensten, zoals natuurlijke kustbescherming en toerisme.
Koraalriffen worden al eeuwen bedreigd, vooral door overbevissing en vervuiling van het water, met name rond dichtbevolkte kuststreken. Klimaatverandering bedreigt nu ook verderaf gelegen gebieden waar de directe invloed van de mens gering is.

De uitdaging voor de onderzoekers is dan ook om de cruciale functies binnen de koraalecosystemen te vinden. Daarop kunnen overheden en beheerders maatregelen baseren om de veerkracht van de riffen ten behoeve van ecosysteemdiensten zoveel mogelijk te behouden. Modellen van het Wageningse team helpen om een beter beeld te krijgen hoe het sociaal-ecologische systeem in zijn geheel zou kunnen reageren op de combinatie van stressfactoren die tegelijkertijd toenemen. Een voor het oog gezond en divers koraalrif kan bijvoorbeeld in korte tijd omslaan naar een toestand waarin macroalgen dominant zijn. “Zo’n omslagpunt nadert veel sneller als er naast klimaatverandering, ook vervuiling en overbevissing plaatsvindt”, waarschuwt Ingrid van de Leemput.

Het onderzoek naar koraalriffen beperkte zich tot nu toe vooral tot ecologische gevolgen. Maar het is essentieel om ook interacties met het sociale systeem mee te nemen, zegt Van de Leemput. “Het onderzoek zou zich meer moeten richten op destabiliserende ofwel zelfversterkende mechanismen die omslagen kunnen versnellen.” Als voorbeeld noemt ze een afname in de visstand, waarop vissers efficiëntere manieren gaan zoeken om te vissen, waardoor de afnemende visstand verder versneld wordt. Koralen zijn in hoge mate afhankelijk van vis die de snelgroeiende macroalgen weggrazen. 

Het onderzoeksteam onderscheidt drie oplossingsrichtingen die gelijktijdig uitgevoerd moeten worden,  te weten: het verzwakken of verlagen van de stressfactoren, dus klimaatverandering, maar gemakkelijker is het voor lokale overheden of beheersinstanties om lokale thema’s aan te pakken, zoals  overbevissing en vervuiling. Daarnaast is het een optie om manieren te zoeken waarop stressfactoren minder impact hebben op het systeem, zoals vistuig dat minder schade toebrengt, of meer warmte-tolerante koraalsoorten. Tenslotte kunnen overheden en beheerders maatregelen nemen om de mechanismen die zichzelf versterken te verzwakken, om zo een omslag in het ecosysteem te voorkomen. Het bieden van alternatieve inkomstenbronnen aan vissers bij afnemende visstanden is daar een voorbeeld van.