Onderzoek naar nieuw perspectief op waterbeheer

In het waterbeheer moet veel meer aandacht komen voor robuustheid van gebieden voor overstromingen en droogte. Een robuust systeem houdt in dat we beter met extremen om kunnen gaan. Hoge rivierafvoeren en langdurige droogte zullen door klimaatverandering vaker optreden en steeds meer schade aanrichten. We zouden ons daarom – naast het voorkomen van overstromingen en watertekort - veel meer moeten richten op het voorkomen van onherstelbare schade. Dit nieuwe perspectief biedt inspiratie voor een andere aanpak.

Dit zijn de belangrijkste conclusies van Marjolein Mens, onderzoeker bij Deltares die op 29 januari bij de Universiteit Twente promoveert op haar studie over systeemrobuustheid in het waterbeheer. Haar proefschrift is met name interessant voor waterbeheerders en beleidsmakers. Zij geeft hen met het proefschrift drie criteria waarmee zij maatregelen kunnen toetsen op hun bijdrage aan robuustheid. Marjolein toonde aan dat het meenemen van deze criteria tot andere voorkeursalternatieven kan leiden.

Marjolein Mens: “Analyses van risico’s en kosten en baten van een maatregel alleen zijn niet meer voldoende in het huidige waterbeheer. Om goed gewapend te zijn voor extreme gebeurtenissen met potentieel onherstelbare schade, moet je ook de systeemrobuustheid meenemen in de overweging. Beslissingen kunnen hierdoor heel anders uitpakken. Maatregelen die het risico op overstromingen en droogte verlagen zorgen er namelijk niet automatisch voor dat je ook goed voorbereid bent op extreme gebeurtenissen. Mijn onderzoek richtte zich daarom op het voorkomen van onacceptabele schade en niet alleen op het voorkomen van overstromingen of watertekorten.”

Mens: “Het is bijvoorbeeld belangrijk om te begrijpen hoe schade als gevolg van overstromingen ontstaat. Bij een geleidelijke overstroming is er meer tijd om tijdelijke, gevolg-beperkende maatregelen te nemen. Een systeem is ook robuuster voor overstromingen als de minder kwetsbare gebieden als eerste onderlopen, waardoor de totale schade beperkt blijft. Voor een snel herstel is het bovendien van belang dat een gebied bereikbaar blijft en dat essentiële voorzieningen zoals elektriciteit beschikbaar blijven. “

Voor het omgaan met extreme droogte blijkt de leveringszekerheid van zoet water van ondergeschikt belang aan de absolute watervraag. In reactie op toenemende watervraag wordt meestal gekozen voor het vergroten van de waterbeschikbaarheid, desnoods door lange pijpleidingen en grote reservoirs, maar de gevolgen van een extreme droogte worden daarmee niet beperkt. Een systeem dat robuust is voor droogte houdt de absolute watervraag ook in bedwang. Daarbij zouden bij een aankomend watertekort plannen klaar moeten liggen voor een noodwatervoorziening en voor het eerlijk verdelen van het nog beschikbare water over de gebruikers.

Om te onderzoeken hoe robuustheid kan worden meegenomen in het waterveiligheidsbeleid, nam Marjolein Mens de IJsselvallei als uitgangspunt. Ze bracht op een aantal punten fictieve wijzigingen aan. Ze bestudeerde effecten van doorbraakvrije dijken, reguliere dijkverhoging, compartimentering en diverse maatregelen van het programma Ruimte voor de Rivier. Welke maatregelen uiteindelijk het best scoren als het gaat om robuustheid, is afhankelijk van de ligging van een gebied en hoe het gebruikt wordt. Een gebied waarin geen mensen wonen en waar nauwelijks economische belangen zijn mag bijvoorbeeld eerder onder water lopen dan een dichtbevolkte stad of een industrieterrein. Uiteindelijk gaat het er om dat de totale overstromingsschade in de hele IJsselvallei beperkt blijft, zodat het gebied weer snel kan herstellen.