Afzinken tweede tunneldeel Blankenburgverbinding uitgesteld

Vanwege storm Babet heeft Bouwconsortium BAAK in afstemming met Rijkswaterstaat het afzinken van het tweede tunneldeel van de Maasdeltatunnel – onderdeel van de Blankenburgverbinding - uitgesteld van 21 oktober naar 6 november 2023.

Afzinken van een tunneldeel naar een diepte van 30 m op de bodem van het Scheur is een buitengewoon gecompliceerde operatie, waarbij de risico’s zoveel mogelijk moeten worden beperkt.

De zware storm Babet raast op dit moment over het noordwesten van Europa en ook over het noorden van Nederland. Deze storm heeft effect op de stroming in het Scheur, waardoor het afzinken van het tunneldeel te risicovol is en morgen niet door kan gaan.

De vaarweg wordt daarom in dit weekend niet afgesloten voor scheepvaart en de Boulevard bij Rozenburg ter hoogte van het bouwterrein blijft open voor het verkeer.

Met het oog op dit soort omstandigheden zijn reservemomenten gepland, zodat dit werk alsnog op korte termijn kan worden uitgevoerd. Het afzinken van dit tunneldeel is nu gepland op 6 november 2023.

De Blankenburgverbinding is de nieuwe snelweg A24 tussen de A20 bij Vlaardingen en de A15 bij Rozenburg. Het afzinken van de tunneldelen van de Maasdeltatunnel is een belangrijke stap in het voltooien van de Blankenburgverbinding.

Uitstel renovatiewerkzaamheden Kooybrug

Rijkswaterstaat stelt de renovatiewerkzaamheden aan de Kooybrug in de N99 bij Den Helder uit. Dit vanwege zorgen over de bereikbaarheid van de regio. Rijkswaterstaat zal in de tussenliggende periode wel starten met het uitvoeren van een deel van de werkzaamheden aan de Kooybrug, die geen of beperkte hinder veroorzaken.

De werkzaamheden worden uitgesteld vanwege de samenloop van de renovatie van de Kooybrug en de werkzaamheden van ProRail aan het spoor tussen Heerhugowaard en Den Helder. Het aantal verbindingen tot Den Helder is beperkt tot 2 wegen en 1 spoorlijn.

Door de samenloop van de werkzaamheden komt de bereikbaarheid van deze regio te erg onder druk te staan. Daarnaast hebben gemeenten en ondernemersverenigingen zorgen geuit over de impact van deze werkzaamheden op de bereikbaarheid en de economie van de regio.

Minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat heeft de Tweede Kamer laten weten werkzaamheden die leiden tot langdurige afsluiting van de N99 uit te stellen. Komende tijd worden wel werkzaamheden uitgevoerd die niet of beperkt hinder veroorzaken. VolkerWessels blijft als aannemer betrokken bij de renovatie.

Uitvoering ‘Vergroten waterdoorvoer Lopikerwaardroute’ gestart

Aannemer Van der Lee uit Bruchem is gestart met de voorbereidende werkzaamheden om de waterdoorvoer in de Lopikerwaard te vergroten. Dit is het laatste deeltraject van het project om extra zoet water aan te kunnen voeren naar West-Nederland in tijden van extreme droogte: de Klimaatbestendige Wateraanvoer (KWA+).

De afgelopen weken startte de aannemer met verschillende werkzaamheden. Begroeiingen en materialen zijn uit het water verwijderd, zodat de watergangen goed bereikbaar zijn. Dit gebeurt, omdat veel werk vanaf het water uitgevoerd wordt. Daarnaast is een opslaglocatie aangelegd. Hier vandaan worden de benodigde materialen via het water aangevoerd naar de juiste bestemming.  

Ook is er gesnoeid, omdat overhangende takken langs de oevers het uit te voeren werk belemmeren. Het snoeiafval wordt versnipperd en als fundering voor de tijdelijke bouwweg gebruikt. Daarna gaat het naar een biomassacentrale om energie van op te wekken.

Uitgestorven vis blijkt springlevend

De noordzeehouting, een vissoort die officieel is uitgestorven, blijkt springlevend. Onderzoekers van de Universiteit van Amsterdam en het Natural History Museum in Londen haalden DNA uit meer dan 250 jaar oude vissen. Ze vergeleken dit DNA van noordzeehouting uit het museum met DNA van verschillende tegenwoordig voorkomende houtingsoorten. Daaruit bleek dat noordzeehouting genetisch nauwelijks verschilt van een andere houtingsoort: grote marene. . Omdat grote marene gewoon voorkomt in Nederland en noordzeehouting geen aparte soort is, is noordzeehouting dus niet uitgestorven.

In een recente publicatie in vakblad BMC Ecology and Evolution beschrijven de onderzoekers hoe ze mitochondriaal DNA uit de vissen isoleerden. Het lukte hen zelfs om een klein stukje DNA te krijgen uit een gedroogde noordzeehouting uit 1754 die nog door Linnaeus is gebruikt voor de soortbeschrijving. Met het DNA maakten ze een stamboom, waarbij alle onderzochte noordzeehoutingen (Coregonus oxyrinchus) in dezelfde groep terecht bleken te komen als de grote marene (Coregonus lavaretus).

Volgens de onderzoekers is noordzeehouting dus geen aparte diersoort. Hoofdonderzoeker Rob Kroes van de Universiteit van Amsterdam licht toe: ‘In Nederland komt de grote marene alweer een tijdje voor, ook in de Noordzee. Omdat wij geen soortverschil vonden tussen Noordzeehouting van vroeger en deze houtingsoort van nu, beschouwen wij noordzeehouting niet als uitgestorven. Binnen de soort heb je alleen variatie in trekgedrag, zoals we bijvoorbeeld ook zien bij forelsoorten.’.

Hoe kan het dat de noordzeehouting in 2008 toch officieel uitgestorven is verklaard? Kroes: ‘Het gebeurt vaker dat er verwarring is of dieren één soort vormen of niet. Zeker bij vissen, ze hebben binnen een soort namelijk veel variatie in uiterlijke kenmerken. In dit geval dachten biologen lang dat de noordzeehouting een andere soort is dan de grote marene door de lengte van de snuit en de hoeveelheid kieuwstekels. Deze kenmerken zijn alleen niet geschikt om te zeggen dat noordzeehouting een andere soort is dan grote marene. Ons DNA onderzoek laat nu dus zien dat het toch echt dezelfde soort is.’

Toch is dit werk nog net niet genoeg om de officiële soortnaam aan te passen. Om dat te kunnen doen is aanvullend DNA onderzoek aan de gedroogde vis uit 1754 nodig. Volgens de onderzoekers wordt dat wel moeilijk. Kroes: ‘Het DNA is oud en beschadigd, maar ik vind wel dat we het moeten proberen. Op dit moment is de beschermde status van verschillende houtingsoorten namelijk een rommeltje. Volgens de IUCN is noordzeehouting uitgestorven; tegelijk bestaan er verschillende Nederlandse en Europese natuurwetten die zeggen dat zowel noordzeehouting als grote marene beschermd moeten worden. Eigenlijk zijn we op dit moment dus een rondzwemmende uitgestorven diersoort aan het beschermen.’

EZK en Waterschappen sluiten aan bij Erfgoeddeal

Het ministerie van Economische Zaken en Klimaat, en de Unie van Waterschappen sluiten zich aan bij de
Erfgoeddeal. Daardoor komt het aantal deelnemers op 15. De Erfgoeddeal heeft als doel om erfgoed in te zetten voor bijvoorbeeld verduurzaming van de leefomgeving en omgaan met klimaatverandering. Onder meer door samenwerking te stimuleren tussen overheden, maatschappelijke organisaties en eigenaars.

Elk jaar wordt geld toegekend aan projecten op het snijvlak van gebiedsontwikkeling, erfgoed en duurzaamheid. Waterschappen, gemeenten en provincies dienen deze projecten in.

Een succesvol afgerond project uit de Erfgoeddeal is de Stadshaven Maassluis, waar in totaal 3,5 miljoen euro in is gestoken door de Erfgoeddeal, provincie en gemeente. Minister Jetten (Klimaat en Energie) en staatssecretaris Uslu (Cultuur en Media) bezochten het project.

De Erfgoeddeal is een samenwerkingsverband tussen de ministeries van OCW, BZK, IenW en LNV, het Interprovinciaal Overleg (IPO), de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), de Federatie Grote Monumentengemeenten, de Federatie Instandhouding Monumenten, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, LandschappenNL, het Rijksvastgoedbedrijf en de Federatie Ruimtelijke Kwaliteit. Sinds vandaag zijn daar dus ook het ministerie van EZK en de Unie van Waterschappen bij aangesloten.

Zeeuws diepzee-onderzoek toont zelforganiserende tijgerpatronen aan in koudwaterkoraal

Voor het eerst is het bewijs boven water gekomen dat zelfs koudwaterkoraalriffen die in de koude en donkere diepzee leven, groeien in zelforganiserende patronen. Dergelijke patroonvorming is een 'truc' die de veerkracht van ecosystemen onder veranderende omstandigheden vergroot.

Omdat licht niet ver in de oceaan doordringt, is het niet mogelijk om overzichtsfoto's van de zeebodem te maken. Promovenda Anna van der Kaaden, theoretisch ecoloog bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ), heeft grote hoeveelheden videomateriaal met een beperkt gezichtsveld uit de diepzee geanalyseerd om een eerste glimp van deze patronen op te vangen. Haar bevindingen zijn nu gepubliceerd in Ecosphere.

Koudwaterkoraalrif in de diepzee. De diepzee is al het water dieper dan 200 meter. Zonlicht kan op deze diepte niet doordringen. Foto: Dick van Oevelen (NIOZ)

De koudwater koraalrifpatronen die worden gevonden, hebben de bijnaam 'tijgerrifpatronen' gekregen en lijken op de bekendere 'tijgerstruiken'; parallelle vegetatiebanden op de Afrikaanse vlakten. Ecosystemen op het land en in het water hebben 'trucjes' ontwikkeld waarmee ze kunnen reageren op veranderingen in het milieu zonder hun functie te verliezen. Dit maakt ecosystemen veerkrachtig. De vorming van regelmatige patronen is zo'n mechanisme waarmee ecosystemen zich geleidelijk kunnen aanpassen aan veranderingen. Plotselinge veranderingen zijn typisch ongunstig in ecosystemen omdat ze vaak kunnen leiden tot het verdwijnen van bepaalde ecosysteemfuncties of tot het uitsterven van soorten. Deze mechanismen zijn beschreven voor veel terrestrische en kustecosystemen.
 

Er waren aanwijzingen dat ook koudwaterkoralen regelmatige ruimtelijke patronen vormen door zelforganisatie, maar dit is nooit aangetoond vanwege de moeilijkheden van het werken in de diepzee. Licht dringt niet goed door water heen, dus we kunnen geen luchtfoto's van de diepe zeebodem maken. De beelden die we wel hebben zijn van heel dichtbij,' zegt Van der Kaaden. Gedetailleerde gegevens die door diepzeeonderzoeksexpedities zijn verzameld, bestaan voornamelijk uit linten van beelden die elk maar twee meter breed zijn. Hoe kun je een overzicht maken van een rifcomplex dat 15 km lang is met slechts een paar linten van beelden? Van der Kaaden en haar collega's moesten veel statistische analyses doen en computermodellen maken van het rif. 'We wilden het concept bewijzen dat we zelfgeorganiseerde ruimtelijke patronen kunnen bestuderen door dit soort beelden te analyseren. Dit zou ook interessant kunnen zijn voor andere diepzee ecosystemen.'

Interessant genoeg vonden we regelmatige patronen in het voorkomen van koudwaterkoralen. Deze patronen vertellen veel over hoe deze diepzeeriffen zich vormen en hoe ze veranderen als het klimaat verandert. Van koudwaterkoralen wordt gedacht dat ze erg gevoelig zijn voor veranderingen. Ze groeien en ontwikkelen zich heel langzaam. Maar dit nieuwe onderzoek laat zien dat de koralen in staat zouden kunnen zijn om hun rifconfiguratie aan te passen aan veranderingen in het milieu.

Zelfgeorganiseerde patronen in mosselriffen, gevormd als rimpelingen op het strand. Koraalriffen in de diepzee hebben vergelijkbare patronen, hoewel ze onmogelijk te fotograferen zijn vanwege de duisternis in de diepzee. Foto: Norbert Dankers.
Bovendien worden de patronen gevonden in het dode en ook in het levende koraal. Dit betekent dat het raamwerk van dode koralen sjabloonpatronen levert die het herstel van levende koralen vergemakkelijken. "Deze bevinding is belangrijk voor het herstel van diepzeekoraalriffen," zegt Van der Kaaden. "Bovendien vertelt het ons dat bodemsleepnetten zeer schadelijk zijn voor de koudwaterkoraalriffen, omdat ze deze sjabloonpatronen voor koraalherstel vernietigen."

Het is onmogelijk om grootschalige foto's of scans te maken van diepzee-ecosystemen zoals koudwaterkoraalriffen. Door de duisternis in de diepzee is er alleen foto- en videomateriaal beschikbaar dat op enkele meters afstand van de zeebodem is gemaakt. Het bestuderen van patronen in het beschikbare videomateriaal was een uitdaging voor Van der Kaaden. Ze keek naar het ecosysteem van de diepzee alsof ze door een smalle buis keek. Ze was blij bewijs te vinden voor patronen in koudwaterkoraalriffen. Vergelijk het met het bestuderen van een duinlandschap met informatie die je direct kunt zien naast het pad waarop je loopt - meer niet. Van der Kaaden gebruikte wiskundige hulpmiddelen om informatie te krijgen over terugkerende patronen in het lint van beelden van de zeebodem.

Samenwerking Pact van Loevestein gaat door in de Hollandse Waterlinies

Eind september ondertekenden de 13 partners van het Pact van Loevestein de intentieverklaring om de samenwerking in de Nieuwe Hollandse Waterlinie voort te zetten voor de komende 10 jaar. Bijzonder is dat de waterlinie nu onderdeel is van UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Ook werd er een nieuw informatiebord onthuld op Slot Loevestein.

Het Pact van Loevestein is een samenwerkingsverband van provincies, waterschap, gemeentes en natuur beherende organisaties. Al meer dan 20 jaar werken de organisaties van het Pact samen voor de bescherming, beleving en duurzame instandhouding van het zuidelijke deel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. In deze jaren werd deze historische waterlinie opgeknapt en kregen veel forten een nieuwe functie. Bijvoorbeeld als museum of horecagelegenheid. Op 26 juli 2021 is de Nieuwe Hollandse Waterlinie op de UNESCO Werelderfgoedlijst gekomen als uitbreiding op de Stelling van Amsterdam. Samen zijn ze nu UNESCO Werelderfgoed Hollandse Waterlinies. Dit enorme Werelderfgoed loopt door 5 provincies en is zo’n 200 km lang.

Belgische zinkfabriek loost dagelijks duizenden kilo’s chloride

De Dommel is door lozingen zo vervuild met chloriden, dat het water afgelopen jaren soms zout smaakte en onder de definitie ‘brak’ viel. De oorzaak ligt bij de zinkfabriek van Nyrstar in Pelt, net over de Belgische grens. Die loost duizenden kilo’s chloriden en sulfaten per dag, meldt het Eindhovens Dagblad.

De vervuiling met zware metalen is op geen stukken meer zo erg als aan het begin van de eeuw. Dankzij bodemsaneringen, slibvangers en vooral minder vervuilende productiemethodes bij de zinkfabriek.

Er zal nog heel wat water door de Dommel stromen voordat het riviertje schoon te noemen is. Vooral op het stuk tussen de Belgische grens en Eindhoven. Maar vooral komt het door de chloride en sulfaten die Nyrstar als afval in de beek loost. Dat gaat niet om kleine hoeveelheden. Volgens de vergunning mag het bedrijf dagelijks gemiddeld 14.000 kilo chloride en 8300 kilo sulfaat lozen.

Klimaatverandering maakt de onderwaterwereld lawaaiiger

Door het veranderende klimaat, wordt de wereld onder water steeds lawaaiiger. Dat blijkt uit een onderzoek dat vandaag is gepubliceerd in het wetenschappelijk tijdschrift PeerJ. “Op sommige plaatsen zal het geluid van bijvoorbeeld schepen aan het eind van deze eeuw bijna vijf keer zo hard klinken”, stelt de eerste auteur van het artikel, NIOZ-oceanograaf Luca Possenti. “Dat zal het gedrag van vissen en zeezoogdieren ook merkbaar hinderen.”

Het theoretische onderzoek van Possenti en collega’s is gebaseerd op een gematigd en een meer extreem klimaatscenario’s van het klimaatpanel van de VN, het IPCC. Zowel de temperatuur als de zuurgraad hebben invloed op de geluidssnelheid in water. Omdat de zuurgraad in de oceanen bij een toenemende hoeveelheid CO2 in het water ook zal toenemen, en de gemiddelde temperatuur zal stijgen, voorzien de onderzoekers dat de snelheid van het onderwatergeluid op de meeste plaatsen in de oceanen zal toenemen.

Omdat de aanvoer van warmer water uit het zuiden, bovenin de noordelijke Atlantische Oceaan mogelijk juist zal afnemen, voorzien de onderzoekers daar verandering in de temperatuurlagen in het water. Possenti: “Als gevolg van die zogeheten stratificatie, ontstaan tunnels in het water, waardoor het geluid veel verder zal dragen. Als gevolg daarvan zal het geluid in dit deel van de oceanen, zelfs bij een gematigd klimaatscenario al met 7 decibel toenemen.

Een toename van ‘slechts’ 7 dB aan geluid, betekent onder water dat een geluid bijna vijf keer zo hard klinkt. Dat gaat dus ook over het lawaai van onze schepen of het geluid van seismisch onderzoek. Bovendien zal het aantal scheepsbewegingen nog verder toenemen, dus zelfs bij het gematigde klimaatscenario, zullen de effecten ingrijpend zijn.”

Possenti benadrukt dat dit hardere menselijke lawaai effect zal hebben op veel van het onderwaterleven. “Bij gebrek aan goed zicht onder water, communiceren vissen en ook zeezoogdieren voor een belangrijk deel met geluid. Als vissen hun belagers niet meer kunnen horen of als walvissen moeilijker met elkaar kunnen communiceren, zal dit gevolgen hebben voor het hele ecosysteem.”

Naast dit soort modelstudies, werken Possenti en collega’s van het NIOZ, samen met onderzoekers van het MARIN en TNO ook aan concrete metingen van geluid onder water. Met behulp van glazen bollen die zij op grote diepte laten breken, veroorzaken zij geluiden van het niveau dat ook walvissen maken. Die geluiden worden vervolgens op tientallen tot honderden kilometers afstand gemeten. “Er is nog veel onbekend over de precieze effecten van de condities onder water op het geluid. Maar door de potentieel ingrijpende effecten op het ecosysteem, is die kennis wel essentieel om te weten wat het veranderende klimaat voor het onderwaterleven kan betekenen.”

Bouwstenen voor waterkwaliteit: STOWA, UU en RIVM starten KRW-project

Met het project KRW: bestuurskundig-juridische bouwstenen voor het verhogen van doelbereik bundelen STOWA, Universiteit Utrecht en RIVM hun krachten rond de Kaderrichtlijn Water (KRW), waarbij Nederland uiterlijk in 2027 aan de doelen moet voldoen. Centraal daarbij staat de vraag welke obstakels die doelstelling belemmeren en welke praktische oplossingen het behalen van die doelstelling dichterbij brengen.

Eerder onderzoek van de Universiteit Utrecht en het RIVM wijst uit dat waterbeheerders goed moeten samenwerken met de landbouwsector en de ruimtelijke ordening, willen de KRW-doelen tijdig worden gehaald. Verschillende perspectieven en onduidelijkheid over de verdeling van rollen, taken en het gebruik van de beschikbare uitvoeringsinstrumenten staan verbeteringen in de weg. Ook de Raad voor leefomgeving en infrastructuur en het Planbureau voor de leefomgeving hebben dat geconcludeerd.

Het in september 2023 gestarte project KRW: bestuurskundig-juridische bouwstenen voor het verhogen van doelbereik bestaat uit twee onderzoekstrajecten en een gebruiksspoor. Het onderzoek wordt uitgevoerd door Charlotte Offringa en Tessa Rötscheid, aangevuld met onderzoekers van de faculteiten Geowetenschappen en Recht, Economie, Bestuur en Organisatie van de Universiteit Utrecht en het RIVM. Het wordt begeleid door prof. dr. Hens Runhaar, prof. dr. Marleen van Rijswick en dr. Frank Groothuijse van het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law. Het onderzoek wordt gefinancierd door STOWA.

STOWA draagt zorg voor het ‘gebruikspoor’, waarin tussentijdse onderzoeksbevindingen en handelingsperspectieven direct beschikbaar worden gemaakt voor de praktijk. Gedurende het programma worden daartoe verschillende bijeenkomsten georganiseerd met regionale en landelijke waterbeheerders op operationeel, beleidsmatig en bestuurlijk niveau.

Definitieve vergunning drinkwaterwinning Luxwoude

In de vergadering van 26 september hebben Gedeputeerde staten het besluit genomen een vergunning te verlenen aan Vitens. Bij de winlocatie in Luxwoude kan 6.500.000 kubieke meter per jaar worden gewonnen.

Uitbreiding van de wincapaciteit in Fryslân is nodig om aan de toenemende vraag naar drinkwater te kunnen blijven voldoen. De grondwaterwinning Luxwoude ligt binnen de ‘aanvullende strategische voorraden’ die zijn opgenomen in de drinkwaterstrategie ‘Wetter foar letter’, in 2021 vastgesteld door provincie Fryslân en Vitens.

Provincies hebben zorgplicht voor een duurzame drinkwaterwinning. De provincie is ook bevoegd gezag voor het verlenen van vergunningen bij het oppompen van grondwater voor drinkwaterproductie. Bij de beslissing over een dergelijke aanvraag, weegt de provincie het belang van een duurzame drinkwatervoorziening af tegen het belang van derden die hierdoor nadelig beïnvloed kunnen worden. Op basis van deze afweging is de vergunning voor de onttrekking van grondwater ten behoeve van de drinkwaterproductie verleend aan Vitens.

Van december 2022 tot januari 2023 heeft de ontwerpvergunning ter inzage gelegen. Hierop zijn 29 zienswijzen ingediend. De zienswijzen zijn beantwoord in een reactienota en verwerkt bij het opstellen van de definitieve vergunningsteksten.

DO herinnert dijkverschuiving Wilnis met dijkgedicht

Op de ringdijk in Wilnis is een 100 meter lang gedicht van zangeres DO te zien. Het gedicht gaat over de dijkverschuiving in Wilnis 20 jaar geleden. DO, zelf inwoner van gemeente De Ronde Venen, is door Waterschap Amstel, Gooi en Vecht gevraagd om het dijkgedicht van 2023 te maken. Met dit gedicht wil het waterschap laten zien hoe belangrijk dijken in Nederland zijn en stilstaan bij wat er 20 jaar geleden gebeurde.

Op 26 augustus 2003 is een stuk dijk in Wilnis (provincie Utrecht), verschoven. Een stuk van de dijk die langs de ringvaart van de polder Groot-Mijdrecht liep, verschoof over een lengte van 60 meter. Dit gebeurde omdat het heel droog was tijdens de hittegolf van 2003. Door de dijkverschuiving kwam de woonwijk Veenzijde onder water te staan. Ook raakten leidingen voor gas, water en elektriciteit beschadigd door de verzakkingen die ontstonden ten zuiden van de plek waar de dijk verschoof. Door deze verschuiving moesten 2.000 mensen hun huis verlaten. Een dijkdoorbraak door droogte was nog nooit eerder gebeurd in Nederland. Na deze ramp in Wilnis, wordt er extra goed opgelet bij alle dijken in Nederland tijdens droogte.

Co Verdaas regeringscommissaris voor het Nationaal Deltaprogramma

De ministerraad heeft op voorstel van minister Harbers van Infrastructuur en Waterstaat ingestemd met de voordracht voor benoeming van de heer Co Verdaas tot regeringscommissaris voor het Nationaal Deltaprogramma. De heer Verdaas start begin december met zijn werkzaamheden als deltacommissaris.

Prof. dr. Co Verdaas (57) heeft als dijkgraaf van Waterschap Rivierenland en hoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft ruime ervaring met de wateropgaven in Nederland en een breed netwerk in het ruimtelijke domein. Als onafhankelijk regeringscommissaris bewaakt hij de voortgang van het Nationaal Deltaprogramma waarin overheden en kennisinstellingen met maatschappelijke organisaties en bedrijven samenwerken om Nederland op de lange termijn te beschermen tegen overstromingen en weersextremen en te zorgen voor voldoende zoetwater. De deltacommissaris rapporteert ieder jaar op Prinsjesdag over de uitvoering van het Deltaprogramma en adviseert het kabinet gevraagd en ongevraagd over vraagstukken op het gebied van klimaatadaptatie.

Co Verdaas was eerder voor de PvdA lid van de Tweede Kamer, gedeputeerde van de provincie Gelderland en korte tijd staatssecretaris van Economische Zaken in kabinet-Rutte II. Hij  studeerde planologie aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en promoveerde daar op het proefschrift "Plannen laten zich niet plannen", een onderzoek naar het functioneren van het planstelsel in Nederland. Verdaas blijft naast deltacommissaris deeltijdhoogleraar gebiedsontwikkeling aan de TU Delft. Hij wordt na Wim Kuijken en Peter Glas de derde deltacommissaris.

Duurzaam beschermen van snel verzakkende kustlijnen met mangroven

Langs de Aziatische kusten zijn er veel gebieden waar plattelandsgemeenschappen te maken hebben met een alarmerende stijging van de zeespiegel door bodemdaling tot wel 10 cm per jaar. Dit zorgt voor enorme uitdagingen ten aanzien van de leefomstandigheden en de bescherming van deze kusten.

Een Nederlands-Indonesisch team van wetenschappers onderzocht samen de mogelijkheden en beperkingen van mangroveherstel als kosteneffectieve en duurzame oplossing voor kustbescherming in snel verzakkende gebieden. Ze hebben hun bevindingen gepubliceerd in Nature Sustainability.

Helaas zijn mangroves in het verleden juist in deze dichtbevolkte Aziatische plattelandsgebieden gekapt om land vrij te maken voor andere doeleinden, zoals aquacultuur. Dit heeft deze kusten kwetsbaar gemaakt voor snelle erosie. Herstel van mangroven lijkt een logische oplossing om dit proces om te keren en deze dichtbevolkte kusten te beschermen. Hiervoor is echter inzicht nodig in de vraag of mangroven extreme stijgingen van de relatieve zeespiegel aankunnen, zoals in deze verzakkende gebieden.

Voor het meten van bodemdaling is meestal dure, ingewikkelde apparatuur nodig. Omdat dergelijke instrumenten in deze afgelegen gebieden ontbreken, zijn twee nieuwe en goedkope methoden ontwikkeld om de relatieve zeespiegelstijging te kunnen bepalen. In de mangroven is de zeespiegelstijging gemeten met eenvoudige drukmeters, die normaal worden gebruikt om getijden te meten. En in het dorp analyseerde men hoe vaak mensen de hoogte van de vloer en het dak van hun huizen verhoogden.

UT onderzoekt effect van kweldergras

De UT onderzoekt in samenwerking met Wetterskip Fryslân en kennisinstituut Deltares het effect van kweldergras en voorland op de kracht van golven die de dijk bereiken, waardoor de dijk mogelijk minder ruimte nodig heeft. Vorige maand haalde het waterschap hiervoor blokken grond uit de buitendijkse kwelder ten oosten van het dorp Peazens-Moddergat. De grond gaat naar de Deltagoot in Delft voor onderzoek. Het innovatieonderzoek wordt gefinancierd door het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP).

In het werkgebied van Wetterskip Fryslân liggen veel dijken met voorland: de kwelders. Een kwelder is een buitendijkse strook land die direct grenst aan de zee. Kwelders begroeid met zeekweek, een blauwgrijze grassoort, leveren een belangrijke bijdrage aan de waterkerende functie van de dijk. De Deltagoot bootst met extreme golven een superstorm na, waarbij het golfdempende effect van de kweldervegetatie meetbaar is. UT-onderzoeker Bas Borsje verwacht dat naast de hoogte van de kwelder ook de begroeiing bijdraagt aan de vermindering van de golfbelasting op de dijk. Naast de dempende werking houdt kweldergras bij hoogwater ook slib vast en groeit zo mee met de zeespiegelstijging. De golven die de dijken bereiken zijn door het gras naar verwachting minder krachtig.

Als uit het onderzoek blijkt dat het kweldergras een dempende werking heeft op de golven, kunnen dijkontwerpen aangepast worden naar een duurzamere variant die mogelijk minder ruimte inneemt. Wetterskip Fryslân en andere waterschappen gebruiken de resultaten voor dijkontwerpen en dijkversterkingen langs kwelders.    

Het uitsteken van de grond is momenteel in volle gang in de kwelders bij Peazens-Moddergatr, met een mogelijke uitloop naar oktober. Men steekt in totaal circa 270 vierkante meter grond uit. Dit komt neer op 68 bakken grond van elk 2 bij 2 meter en 40 tot 70 centimeter dik. Vrachtwagens brengen de bakken op werkdagen (1 tot 2 vrachttransporten per dag) naar de Deltagoot van Deltares in Delft. Daar vinden de golftesten eind dit jaar plaats.

HOOGWATERBESCHERMINGSPROGRAMMA
Rijkswaterstaat en de waterschappen staan voor de grootste dijkversterkingsoperatie ooit. Ruim 1.500 kilometer dijken en 500 sluizen en gemalen moeten tot 2050 worden aangepakt. Dat lukt alleen met een nieuwe kijk op de Nederlandse dijk en op dijkversterking. Het moet sneller, beter en efficiënter. Dit gebeurt in het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP), een dijkversterkingsprogramma waar Nederland 13,7 miljard euro voor uittrekt.

Grond- en bodemonderzoek naar mogelijkheden waterwinning in Hebrecht

In Hebrecht, nabij Vlagtwedde in de gemeente Westerwolde, vindt vanaf maandag 16 oktober een geohydrologisch grond- en bodemonderzoek plaats in opdracht van provincie Groningen en Waterbedrijf Groningen. Dit onderzoek is nodig om inzicht te krijgen in de opbouw van de bodem en het diepere grondwater. Op basis hiervan kan de provincie beoordelen of het gebied mogelijk geschikt is als drinkwater-reserveringsgebied. In totaal duurt het onderzoek ongeveer zeven weken. De uitvoering is in handen van ingenieursbureau Wiertsema & Partners.

Het geohydrologisch grond- en bodemonderzoek levert belangrijke informatie op over de ondergrond in het gebied. En het geeft inzicht in de hoeveelheid grondwater en de kwaliteit ervan. Het onderzoek bestaat uit een sondering en aansluitend een boring. Tijdens de boring gaat een speciale (grondwater)boormachine heel geleidelijk steeds dieper de grond in. Op verschillende dieptes worden grondmonsters genomen. Deze grondmonsters geven inzicht in de bodemopbouw, denk bijvoorbeeld aan verschillende zand-, klei- en/of leemlagen die voorkomen. De uitvoering van de grondboring neemt circa zes weken in beslag. Tijdens de boring worden op verschillende dieptes peilbuizen in de grond geplaatst. Deze meten de waterkwaliteit en de grondwaterstanden. Omdat de waterkwaliteit en -standen kunnen variëren door de tijd, blijven de peilbuizen langere tijd in de grond zitten.

De werkzaamheden vinden plaats op openbare grond. De locatie bleek geschikt omdat er voldoende ruimte is voor de booropstelling en werkvoertuigen. Bovendien ligt de onderzoekslocatie niet in of dichtbij een woongebied. Hierdoor veroorzaken de werkzaamheden naar verwachting weinig tot geen (geluids)overlast of hinder. Ook de peilbuizen die in de grond blijven zitten, hebben geen gevolgen voor de omgeving.

De boring is een belangrijke stap in de zoektocht naar zogeheten Aanvullende Strategische Voorraden (ASV's). Dit zijn plekken waar mogelijk in de toekomst grondwater kan worden gewonnen voor de drinkwatervoorziening. In december 2022 wees de provincie Groningen vier zoekgebieden aan die potentieel geschikt zijn. Op dit moment vindt aanvullend onderzoek per zoekgebied plaats. In Hebrecht gebeurt dat met de boring. In de rest van de zoekgebieden is geen fysiek onderzoek nodig, hier zijn al meer gegevens over de bodem en het grondwater bekend.

Eind 2023 start de provincie Groningen met een plan-m.e.r. procedure. Daarbij brengt ze de milieueffecten en gevolgen voor de omgeving per zoekgebied in kaart, inclusief alle overwegingen die meespelen. Inwoners krijgen op verschillende momenten in het proces de gelegenheid om mee te denken over aandachtspunten, of om te reageren op de plannen. Hierover communiceert de provincie Groningen op een later moment.

Om ervoor te zorgen dat er ook in de toekomst voldoende drinkwater beschikbaar blijft, heeft de Rijksoverheid alle provincies in Nederland de opdracht gegeven om ASV’s aan te wijzen. De provincie Groningen is verantwoordelijk voor de aanwijzing en bescherming van de gebieden in Groningen. Het Waterbedrijf zorgt in de provincie Groningen voor de levering van drinkwater. Naast de zoektocht naar nieuwe drinkwaterbronnen, stimuleert het Waterbedrijf inwoners om zuinig om te gaan met drinkwatergebruik en zoekt het naar alternatieven voor de industrie.

Waterschappen roepen op om nu besluiten te nemen voor 2100 en later

Op 9 oktober presenteerde het KNMI de nieuwe klimaatscenario’s voor Nederland. De klimaatscenario’s laten zien dat weersextremen vaker gaan voorkomen. De Unie van Waterschappen wijst erop dat dit grote consequenties heeft voor het waterbeheer. Dijkversterkingen en andere maatregelen om het extreme weer aan te kunnen vragen veel ruimte en geld.

Uit de presentatie van de KNMI Klimaatscenario’s blijkt dat het in alle seizoenen warmer wordt. En dat we te maken krijgen met drogere zomers en nattere winters. Ook kijken we mogelijk tegen een zeespiegelstijging van 1 tot misschien zelfs 2,5 meter aan. Het KNMI signaleert ook dat weersextremen elkaar sneller zullen gaan opvolgen. Het kenniscentrum benadrukt dat het klimaat sowieso gaat veranderen richting de toekomst en we ons daarop moeten gaan aanpassen. Het KNMI schrijft daarover: de mate waarin huidige en toekomstige generaties te maken krijgen met een warmere en andere wereld is afhankelijk van de keuzes die we nu maken.

Voor de waterschappen bieden de klimaatscenario’s van het KNMI belangrijke kaders. Rogier van der San-de, voorzitter van de Unie van Waterschappen: “We gebruiken de scenario’s om onze normen voor waterveiligheid en wateroverlast op te baseren. Om toekomstige schade en ellende te voorkomen, pleiten we ervoor om zowel voor waterbeheer als voor ruimtelijke keuzes, voor bijvoorbeeld woningbouw, uit te gaan van de bovenkant van de klimaatscenario’s en 2100 als zichtjaar aan te houden. We weten nog niet precies hoeveel en hoe snel het klimaat verandert en de zeespiegel stijgt. Door nu te kiezen voor een robuuste aanpak en opties open te houden voor toekomstige maatregelen, voorkomen we dat we verkeerde keuzes maken en achteraf moeten bijsturen en repareren. Alleen zo blijven we een veilige delta.”

De waterschappen vragen naar aanleiding van de nieuwe klimaatscenario’s aandacht voor waterveiligheid en zoetwatervoorziening bij een nieuw kabinet. Op dit moment vindt de grootste dijkversterkingsoperatie sinds de Deltawerken plaats in het Hoogwaterbeschermingsprogramma. In 2050 voldoen alle dijken aan de nieuwe normen voor waterveiligheid. Jeroen Haan, bestuurslid en portefeuillehouder waterveiligheid van de Unie van Waterschappen: “Voor de huidige werkzaamheden aan de dijkveiligheid in Nederland zijn slechts tot 2028 financiële afspraken gemaakt met het Rijk. In de komende kabinetsperiode zijn daarom nieuwe afspraken nodig over de gedeelde financiering van dijkversterking tussen 2028 en 2050.” De Unie van Waterschappen roept ook op om verder te kijken.

Daarom pleiten de waterschappen ervoor om die ruimtelijke reserveringen voor water op te nemen in onder meer de Nota Ruimte waar het ministerie van Binnenlandse Zaken mee bezig is. Ook roepen de waterschappen op om het Deltafonds tijdig te vergroten.

‘Een krab is nooit zomaar een krab'

Een haring in de Noordzee, een krab in de Waddenzee of een anemoonvisje op een koraalrif, … biologen denken graag in individuele diersoorten die allemaal hun eigen plekje hebben in het voedselweb van verschillende ecosystemen over de wereld.

Maar dat is toch te simpel gedacht, waarschuwen NIOZ-onderzoekers Ana Born-Torrijos en David Thieltges in het coververhaal van het wetenschappelijk tijdschrift ‘Trends in Parasitology’ van deze maand. Als je niet óók naar de verschillende parasieten op zo’n dier kijkt, trek je misschien wel heel verkeerde conclusies over de ecologie.

Vissen, krabben, slakken en andere dieren kunnen geïnfecteerd zijn door een veelheid aan parasieten. Dat gaat om nematoden, zuigwormen, lintwormen, pissebedden of zelfs om roeipootkreeftjes die een deel van hun leven in de kieuwen van vissen doorbrengen.

Wanneer Born-Torrijos de voedselketen voorstelt als een langzaam stijgende grafiek, dan staan linksonder de algen en planten als zogeheten primaire producenten, die zonlicht omzetten in ‘eetbare’ energie. Helemaal rechtsboven in de grafiek staan de toppredatoren, zoals in de Waddenzee de zeehonden.

In het overzichtsartikel beschrijven de onderzoekers hoe de stabiele isotopen samenstelling van een dier mede bepaald kan worden door parasieten. Dat komt doordat die parasieten het gedrag van een gastheer kunnen veranderen, zelfs zónder dat die gastheer echt ziek wordt. Een koraalvisje dat is geïnfecteerd door een specifiek soort pissebed, blijkt bijvoorbeeld veel minder buiten het koraal te foerageren dan niet-geïnfecteerde soortgenoten. Dat wordt vervolgens weerspiegeld in de chemische samenstelling van het dier.

Sleutelen aan sluizen

Veel sluizen in Nederland, die in de vorige eeuw zijn gebouwd, komen aan het einde van hun levensduur en moeten in de komende decennia gerenoveerd worden. Dat vormt een grote uitdaging voor Rijkswaterstaat die verantwoordelijk is voor deze taak.

Promovendus Sjoerd Knippenberg (TU Eindhoven) heeft een product platform ontwikkeld om het (her)ontwerp van de sluizen te standaardiseren en daarmee Rijkswaterstaat te ondersteunen bij de renovatie. Vandaag zal hij zijn proefschrift verdedigen bij de faculteit Mechanical Engineering.

Sluizen zijn in Nederland een belangrijk element in het waterwegennetwerk, omdat ze de verschillen in het waterpeil tussen waterwegen reguleren en hiermee scheepvaart mogelijk maken. Rijkswaterstaat (RWS), die onder andere verantwoordelijk is voor de bouw, het beheer en het onderhoud van sluizen in Nederland, heeft veel van deze sluizen in de eerste helft van de 20e eeuw gebouwd.

De huidige sluizen zijn veelal ontworpen met oog op de locatie-specifieke eisen, en zo is er een groot scala aan verschillende, unieke ontwerpen ontstaan. Nu ze allemaal gerenoveerd moeten worden, biedt het kansen om het ontwerp van de sluizen zoveel mogelijk te standaardiseren.

Je wilt niet bij iedere sluis naar de perfecte oplossing zoeken, maar een geschikte oplossing zoeken die je breder kunt toepassen bij meerdere sluizen.

Zijn onderzoek is niet losstaand, maar bouwt voort op het promotieonderzoek van TU/e-alumnus Tim Wilschut die de overeenkomsten tussen de sluizen bestudeerde en op basis daarvan ‘families van sluizen’ identificeerde, oftewel groepen sluizen die in bepaalde mate op elkaar lijken.

Waterschappen maken hoge duurzaamheidsambities waar

De waterschappen hebben in 2022 goede stappen gezet op het gebied van duurzaamheid. Zowel het energieverbruik als de klimaatvoetafdruk van waterschappen dalen en de opwek van duurzame energie stijgt. Ook op het gebied van circulariteit en duurzaam opdrachtgeverschap zetten de waterschappen stappen. Dat blijkt uit de publicatie van de Klimaatmonitor Waterschappen.

Dirk-Siert Schoonman, bestuurslid van de Unie van Waterschappen: “Als waterschappen zijn we dagelijks bezig om de gevolgen van klimaatverandering op te vangen. Het is dan ook logisch dat juist wij de lat nog hoger leggen dan de landelijke ambities om verdergaande klimaatverandering zoveel mogelijk te voorkomen. Wij hopen andere partijen hiermee te inspireren.”

Waterschappen wekken zoveel mogelijk duurzame energie zelf op, bijvoorbeeld uit rioolwater. De totale duurzame opwek is sterk gestegen: van 58,5 naar 64,3 procent. Er is met name een sterke toename van windenergie (60 procent) en zonne-energie (54 procent). Waterschappen zetten hiervoor hun eigen terreinen in, of stellen hun terreinen open voor gebruik door derden. De groengasproductie is gestegen van 18,2 naar 19,2 miljoen m3. En tegelijkertijd is de inkoop van aardgas gedaald met 25 procent. De omvang van aquathermie (warmte en koude uit rioolwater en oppervlaktewater) in de eigen opwekking is sterk gestegen (factor 8), maar relatief gezien nog beperkt. De waterschappen zijn hiervoor voornamelijk faciliterend. Aquathermie wordt vooral ingezet voor derden op het terrein van het waterschap.

Waterschappen zetten vol in op energiebesparing. Het energieverbruik is gedaald met 3,5 procent, waarbij vooral de daling van 25 procent van aardgas opvallend is. De totale klimaatvoetafdruk (scope 1 en 2) van de waterschappen is gedaald met 1 procent. Ook willen de waterschappen in 2050 volledig circulair zijn, met als tussenstap 50 procent reductie van het gebruik van primaire grondstoffen in 2030.

Nederlandse RanMarine en Deutsche Telekom slaan handen ineen tegen zwerfafval in water

RanMarine Technology gaat samenwerken met Deutsche Telekom om zwerfafval nog effectiever uit rivieren en meren te halen. Het Duitse bedrijf voorziet de geavanceerde autonome waterdrone WasteShark van RanMarine Technology van een op de centimeter nauwkeurig navigatiesysteem.

De navigatietechnologie van Deutsche Telekom – het ‘Precise Positioning’ systeem – biedt de WasteShark veel voordelen. De waterdrone vindt veilig en snel laad- en losstations, voor respectievelijk het opladen van de accu en het lossen van afval, reist efficiënter over de gemarkeerde route en kan meer afval verzamelen in dezelfde hoeveelheid tijd. Dit resulteert in lagere kosten en minder laadcycli. Bovendien kan de drone locatie en timing van waterkwaliteitsgegevens, zoals pH of temperatuur, nog nauwkeuriger bepalen. Ook kan de waterdrone obstakels nog beter vermijden.

In de voortdurende strijd tegen de toenemende vervuiling van onze oceanen, is ongeveer 80 procent van het plastic afval in de zeeën afkomstig van rivieren, kanalen, havens en stranden. De WasteShark van RanMarine Technology navigeert door deze vervuilde waterwegen waarbij het plastic flessen, tassen en zelfs schadelijke biomassa zoals invasieve algen als een varende stofzuiger inslikt.

De WasteShark kan op afstand worden bestuurd, maar ook autonoom een voorgeprogrammeerde route volgen. Geavanceerde technologie, waaronder een camera, sensoren en een GNSS-ontvanger (Global Navigation Satellite System), zorgt voor een veilige navigatie waarbij obstakels worden vermeden. De zogeheten LiDAR-sensor detecteert objecten met laserprecisie in drie dimensies.

Een uitdaging tot nu toe was de onnauwkeurigheid bij het bepalen van de positie via satellietgegevens. De Precise Positioning-oplossing van Deutsche Telekom maakt het mogelijk om de positie van mobiele voertuigen extreem nauwkeurig te bepalen, tot op enkele centimeters, via een uitgekiend satellietsysteem.

Riolering Cuneraweg en Lijnweg in Rhenen geïnspecteerd

Op 2 oktober 2023 start aannemer Van der Velden Rioleringsbeheer met het reinigen en inspecteren van de riolering langs de Cuneraweg/Lijnweg (N233) in Rhenen, in opdracht van de provincie Utrecht.

De werkzaamheden vinden plaats over een lengte van ongeveer vijf kilometer, vanaf de rotonde Rondweg-Oost in Veenendaal tot het viaduct onder de Herenstraat/Grebbeweg (N225) in Rhenen. Van der Velden werkt op doordeweekse dagen tussen 09:00 en 15:00 uur, dus buiten de spits. Om de werkzaamheden veilig te kunnen uitvoeren, werkt de aannemer met een rijdende afzetting. Verkeersregelaars zijn aanwezig om het verkeer veilig langs het werk te leiden.

De werkzaamheden langs de Cuneraweg/Lijnweg maken deel uit van het jaarlijkse rioleringsonderhoud dat de provincie Utrecht uitvoert langs haar wegen. Door de inspectieputten, de kolken en de afvoerleidingen niet alleen te reinigen maar ook te inspecteren, krijgt de provincie een actueel inzicht in de technische staat van de riolering. Op basis daarvan maakt zij een onderhoudsplan voor de toekomst.